Life giver| कृष्णा नदी: भारतीय संस्कृतीची जीवनदायिनी

Life giver| महाराष्ट्रात उगम पावलेली कृष्णा नदी दक्षिण भारताच्या जीवनाची धुरी आहे.

भारतातील सर्वात महत्त्वपूर्ण नद्यांपैकी एक म्हणून ओळखली जाणारी कृष्णा नदी महाराष्ट्रातील महाबळेश्वर येथे उगम (origin) पावते. सुमारे 1400 किलोमीटरची लांबी असलेली ही नदी महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश आणि तेलंगण राज्यातून वाहते. कृष्णा नदीचे महत्त्व फक्त भौगोलिकच नाही तर सांस्कृतिक आणि धार्मिक दृष्ट्याही अतुलनीय आहे.

कृष्णा नदीचे नाव का?

कृष्णा नदीला हे नाव कसे मिळाले याबाबत अनेक पौराणिक (mythological) कथा आहेत. सर्वात प्रचलित कथा सांगते की, सावित्रीने यमराजाला दिलेल्या शापामुळे ही नदी निर्माण झाली. त्यामुळे या नदीला कृष्णा हे नाव पडले. भगवान कृष्णांचे नाव या नदीला असल्यामुळे ही नदी हिंदू धर्मात पवित्र मानली जाते.

कृष्णा नदीचे महत्त्व

• जीवनदायिनी: कृष्णा नदी दक्षिण भारतातील लाखो लोकांसाठी पिण्याचे पाणी पुरवते.
• सिंचन: या नदीच्या पाण्याचा वापर मोठ्या प्रमाणात शेतीसाठी केला जातो.
• उद्योग: कृष्णा नदीच्या काठावर अनेक उद्योगधंदे आहेत.
• धार्मिक महत्त्व: हिंदू धर्मात कृष्णा नदीला पवित्र मानले जाते. अनेक तीर्थक्षेत्रे या नदीच्या काठावर आहेत.
• सांस्कृतिक महत्त्व: कृष्णा नदीच्या काठावर अनेक प्राचीन संस्कृतींचा उदय झाला.

वाचा: A revolution in agriculture| महाराष्ट्रातील तरुण एमबीएने केली शेतीत क्रांती

कृष्णा नदी आणि श्रीकृष्ण

श्रीकृष्णांच्या आयुष्याशी कृष्णा नदीचे अनेक संबंध आहेत. कृष्णाने आपल्या आयुष्याचा मोठा कालावधी कृष्णा नदीच्या काठावर घालवला असे मानले जाते. गोवर्धन पर्वत उचलला, बकासुर राक्षसाला पराजित केले आणि कालिया नागाची शापमुक्तता (Freedom from the curse) अशा अनेक कथा या नदीच्या साक्षीने घडल्याचं काही जण मानतात.

कृष्णा नदीचे भौगोलिक महत्त्व

कृष्णा नदी उत्तरेस सह्याद्री, बालाघाट रांगा आणि पूर्वेस पूर्व घाटांनी वेढलेली आहे. तिच्या मुखाचा प्रदेश अत्यंत सुपीक (Fertile) आहे. खोऱ्याचा 75.86 टक्के इतका भाग शेतीजमिनीने व्यापलेला आहे.